روشنایی معابر و نورپردازی پیاده رو از جمله مباحث مهم روشنایی عمومی طبقه بندی می‌شوند. در این مقاله از وبلاگ اکووات به بررسی ویژگی‌های مهم و تفاوت‌های روشنایی معابر با دیگر انواع روشنایی‌های عمومی می‌پردازیم.
صرف زمان در معابر و در طول یک سفر شهری جزء جدایی ناپذیر از زندگی شهری است. زندگی شبانه و و تردد در طول شب به ویژه در شهرهای بزرگ باعث گذران بخشی از اوقات شهروندان در معابر شهری می‌شود. جهت حفظ کیفیت انجام امور در چنین این ساعات نیازمند به تامین روشنایی و اهمیت به استانداردهای آن در طول شبکه معابر شهری هستیم. روشنایی معابر با امنیت جانی افراد در ارتباط است و از این رو از اهمیت فوق‌العاده زیادی برخوردار است؛ با بررسی آمار تصادفات در طول روز و شب در یک محور با روشنایی نامناسب که دارای ترافیکی تقریبا یکسان در شب و روز است، مشاهده می‌شود تعداد تصادفات در شب بسیار بیشتر از تعداد تصادفات در روز است.
اهداف اصلی تامین روشنایی معابر و اهمیت آن
در ادامه اهداف اصلی تامین روشنایی معابر نامبرده شده است. از اهداف اصلی تامین روشنایی معابر می‌توان به موارد زیر اشار کرد:
- کاهش حوادث و سوانح عمومی که عمدتا ناشی از وقوع تصادفات و یا جرایم در اوقات شبانه است.
- ایجاد امنیت و کاهش جرایم به علت نظارت بهتر نیروی انتظامی
- روانی تردد وسایل نقلیه
- امکان ادامه فعالیت‌های تجاری و صنعتی در شب
- فراهم آمدن امکان گردش و تفریح برای مردم.
تفاوت‌های روشنایی معابر با روشنایی سایر فضاهایی عمومی
اما اینجا قصد داریم تا تفاوت‌های روشنایی معابر با روشنایی سایر فضاهایی عمومی را مطرح کنیم. بدیهی است که روشنایی معابر با روشنایی و نورپردازی سایر فضاهای عمومی و بیرونی تفاوت‌های زیادی دارد. این تفاوت‌ها عبارت اند از:
- در روشنایی معابر به جای پارامتر شدت روشنایی از پارامتر درخشندگی استفاده می‌شود.
- بر خلاف سایر سیستم‌های روشنایی که هدف در آن‌ها روشن کردن اشیاء مختلف است، در روشنایی معابر، هدف روشن کردن پس زمینه‌ی اشیاء مختلف است. در روشنایی خیابان پس زمینه (خیابان) روشن می‌شود نه خود شیء (عابر یا خودرو) و افراد در خیابان به واسطه اختلاف درخشندگی می‌توانند وجود شیء را تشخیص دهند.
- به دلیل ساعات کارکرد بالا مصرف بهینه انرژی، طول عمر مناسب و قابلیت اطمینان بالا اهمیت بیشتری دارند تا به میزان ممکن هزینه‌های شهری کاهش یابند.
یکی دیگر از فاکتورهای مهم در روشنایی خیابانی یکنواختی روشنایی است. اگر سطح خیابان یا جاده دارای روشنایی یکنواخت و مناسبی نباشد، مشکلاتی در تطابق چشم رانندگان با محیط و دید او نسبت به جاده ایجاد می‌شود. در عین حال روشنایی یکنواخت باعث افزایش امنیت دید راننده می‌شود. با این حال رسیدن به یکنواختی کامل موضوعی پر هزینه و دشوار است و تلاش می‌شود تا سر حد امکان این مورد رعایت شود.
خیرگی زمانی رخ می‌دهد که دید انسان به دلیل درخشندگی زیاد منابع نوری یا اختلاف شدید کنتراست محدود شود. خیرگی به دو نوع خیرگی آزاردهنده، و خیرگی ناتوان کننده، تقسیم‌بندی می‌شود. خیرگی باعث کم شدن دید و ناراحتی عابرین و رانندگان می‌شود و خطر تصادف را به دنبال خواهد داشت. برای پیشگیری از خیرگی حاصل از روشنایی‌خیابانی، می‌توان با افزایش ارتفاع نصب پایه چراغ‌ها، نور زیاد را از محور دید رانندگان و عابرین خارج کرد. همچنین می‌توان با استفاد از رفلکتورهای مخصوص و ویژه، خیرگی را کاهش داد.
پر استفاده‌ترین المان‌ها برای روشنایی معابر و فضای باز پروژکتور ال ای دی، چراغ خیابانی و چراغ‌های پارکی می‌باشند.
طراحی روشنایی و نورپردازی معابر و مسیرهای پیاده‌رو
نور چراغ‌های متداول در معابر شهری تاثیر محسوسی در امکان رویت یا آدم رویت اجسام دارند. از سوی دیگر، تعیین میزان روشنایی معابر، تعیین سطح درخشندگی یا شدت روشنایی متناسب با نوع معبر و عناصر حاشیه آن متفاوت خواهد بود، به همین منظور ابتدا باید طبقه معبر را شناسایی نمود و سپس برای هر معبر درخشندگی یا شدت روشنایی مطلوب آن را مشخص کرد. بنابراین برای روشن نمودن معابر دو مرحلخ خواهیم داشت که عبارت‌اند از:
- گام اول: طبقه بندی و شناسایی معابر
- گام دوم: تعیین میزان روشنایی و درخشندگی و شدت مطلوب متناسب با نوع معبر
طبقه بندی معابر شهری در طراحی روشنایی و نورپردازی خیابان ها
به منظور نورپردازی و تعیین روشنایی، معابر شهری را از دو جنبه می‌توان طبقه بندی کرد:
- طبقه‌بندی بر اساس مشخصات شبکه راه‌های شهری (نمودار ۱)
- طبقه‌بندی بر اساس نقش معابر
- فراهم آوردن امکان جابجایی سریع برای وسایل نقلیه موتوری (نقش جابجایی)
- فراهم آوردن امکان دسترسی وسایل نقلیه موتوری به بناها و تاسیسات (نقش دسترسی)
- ایجاد بستری برای ارتباط‌های اجتماعی نظیر کار، گردش، بازی و ملاقات (نقش اجتماعی)
- شکل دادن به ساختار معماری (نقش معماری شهر)
- تاثیر در آب و هوای محیط اطراف (نقش تاثیر آب و هوایی)
- تاثیر در اقتصاد شهر (نقش اقتصادی)
نقش جابجایی را می‌توان با سرعت و میزان ترافیک موتوری سنجید. هر چه تعداد بیشتری از وسایل نقلیه بتوانند با سرعت بیشتری جابجا شوند،َ نقش جابجایی راه بیشتر است. نقش دسترسی نیز بر حسب تعداد دسترسی‌ها و امکانات پارکینگ‌های حاشیه‌ای سنجیده می‌شود. مجاز بودن پارک حاشیه‌ای، افزایش تعداد تقاطع‌ها، ورودی‌ها و خروجی‌های یک مسیر بیشتر باشد، نقش دسترسی آن بیشتر است. نقش‌های جابجایی و دسترسی با یک‌دیگر در تعارض هستند و با افزایش نقش یکی، نقش دیگری کاسته می‌شود.
نقش اجتماعی خیابان را می‌توان بر حسب میزان جداکنندگی آن سنجید. هر چه پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران بتوانند آسان‌تر از عرض خیابان عبور کنند، نقش اجتماعی آن بیشتر است. نقش اجتماعی با نقش جابجایی به شدت در تعارض است.
در گام دوم و پس از تعیین نوع طبقه‌بندی معبر، از روی جدول استاندارد روشنایی معابر ایران (مصوب وزارت نیرو)، اقدام به تعیین مقدار روشنایی بر حسب لوکس می‌کنیم.
نکات مهم در طراحی روشنایی معابر و پیاده روها
هدف از روشنایی راه‌ها، دستیابی به حدی از قابلیت دید است که رانندگان و عابرین پیاده را قادر به رؤیت سریع نماید. در راستای این هدف، سه قانون مهم در روشنایی معابر و پیاده رو باید مورد توجه قرار گیرد. این موارد شامل:
ایجاد روشنایی کافی در سطح خیابان و پیاده روها
هدف اصلی از برپایی سیستم روشنایی معابر، ایجاد روشنایی مورد نیاز سطح راه است که به نوع آن، سرعت و حجم ترافیک شبانه راه، وضعیت مکان های اطراف راه و کاربری آن و همچنین میزان عبور و مرور عابران پیاده بستگی دارد. برای سنجش میزان روشنایی سطح راه، از دو معیار درخشندگی و شدت روشنایی متوسط استفاده می‌شود. فرآیند دیدن اجسام در شب توسط رانندگان وسایل نقلیه از اختلاف بین تراکم نور جسم متحرک و سطح زمینۀ آن ناشی می‌گردد و رانندگان نیز معمولاً اجسام را به صورت اشیائی تیره در مقابل زمینه ای روشن مشاهده می‌کنند.
لذا درخشندگی سطح راه، عامل تعیین کننده در کیفیت و چگونگی قدرت را تشخیص رانندگان وسایل نقلیه دارد. میزان درخشندگی، وابستگی شدیدی به آرایش نصب، جداول توزیع نور چراغ، نوع آسفالت و غیره دارد. به طور مثال برای آرایش نصب در وسط با یک طرف راه، به طور معمول، مقادیر حداکثر درخشندگی بین دو پایۀ متوالی و در حوالی باند تندرو و مقادیر حداقل در حوالی باند کندرو قرار دارد.
جلوگیری از خیرگی حاصل از نور چراغ‌های خیابانی و معابر
خیرگی به بینایی آسیب می‌زند و باعث ناراحتی و کاهش عملکرد بینایی می‌شود. زمانی که شعاع مستقیم نور لامپ با شدت زیاد در محور دید رانندگان و عابرین قرار گیرد، ایجاد خیرگی می‌کند. جهت جلوگیری از خیرگی حاصل از چراغ های خیابانی می توان روش‌های مختلفی را به کار برد. یک روش، با افزایش ارتفاع نصب چراغ جهت خارج کردن چراغ‌های نزدیک از محور دید رانندگان و عابرین، خیرگی را کاهش می‌دهد. همچنین می توان با استفاده از چراغ‌های خاص، خیرگی را کاهش داد.
این نوع چراغ‌ها در تقسیم بندی انجمن مهندسان روشنایی آمریکا، چراغ با پخش عمودی کوتاه و در نامگذاری برخی از کشورها از جمله آلمان و انگلستان به نوع قطع شده معروف است.
وجود یکنواختی در روشنایی راه‌ها
علاوه بر تأمین شدت روشنایی، روشنایی معابر باید از یکنواختی قابل قبولی برخوردار باشد. با توجه به چگونگی توزیع روشنایی چراغ در سطح عمود و افق، میزان شار نوری و به دنبال آن شدت روشنایی تابش شده در نقاط مختلف معبر، متغیر خواهد بود. همچنین عامل مذکور در تعیین شدت روشنایی نسبی نور منبع، موثر است و باید مورد ملاحظه قرار گیرد.
لامپ و چراغ پیشنهادی برای روشنایی معابر
از جمله لامپ‌ها و چراغ‌های روشنایی که در روشنایی معابر به کار برده می‌شوند می‌توان به لامپ‌های ال‌ای‌دی، بخار جيوه پرفشار، فلورسنت، بخار سديم پرفشار و کم‌فشار و … اشاره کرد. بی شک چراغ‌های ال‌ای‌دی به دلیل شار نوری بالاتر و نوردهی بهتر، عمر بیشتر و هزینه کمتر بهترین گزینه برای انتخاب هستند.